Kodeks rodzinny i opiekuńczy przewiduje sytuacje, w których władza rodzicielska zostaje ograniczona, a nawet odebrana rodzicowi. W jakich okolicznościach rodzic może zostać pozbawiony części praw do dziecka, a w których władza zostaje mu całkowicie odebrana? Z tego artykułu można dowiedzieć się, jak wygląda odebranie lub pozbawienie rodzica praw rodzicielskich.
Czym jest władza rodzicielska?
Władza rodzicielska to prawa oraz obowiązki, jakie względem dziecka przysługują rodzicom. Na ogół przyznaje się je dwójce rodziców nad małoletnim dzieckiem od momentu jego lub jej narodzin. Gdy dziecko ukończy osiemnasty rok życia, władza ta przestaje przysługiwać rodzicom. Istnieją jednak okoliczności, w których władza rodzicielska oraz prawa mogą zostać ograniczone, a nawet odebrane. W tym drugim przypadku są to sytuacje, kiedy rodzice nie wywiązują się należycie ze swoich obowiązków. Pozbawienie rodzica praw może być również skutkiem sytuacji, która stanowi przestępstwo.
Gdzie szukać regulacji prawnych dotyczących praw rodzicielskich oraz władzy rodzicielskiej? Najlepiej spojrzeć do Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Szczegółowe informacje dotyczące tych kwestii reguluje artykuł 95. W nim opisano władzę rodzicielską jako “obowiązek i prawo do wykonywania pieczy nad majątkiem dziecka oraz do wychowania dziecka, z poszanowaniem jego godności i praw”. W paragrafie 3 tego przepisu zwrócono również uwagę na konieczność wykonywania władzy rodzicielskiej zgodnie z dobrem dziecka oraz interesem społecznym.
Jak wskazują regulacje prawne, władza rodzicielska przysługuje rodzicom z mocy prawa. Dzięki nim mogą oni decydować w kwestiach dotyczących wychowywania dziecka. Sąd może orzec o odebraniu władzy, jeśli główna zasada prawa rodzinnego, czyli dobro dziecka, zostanie złamana. Warto tu dodać, że taką decyzję sąd podejmuje w ostateczności, kiedy powzięte wcześniej sposoby ochrony dziecka zawiodą.
Powody odebrania rodzicom ich praw rodzicielskich
Sąd może odebrać prawa rodzicielskie z kilku powodów. Są to m.in.:
- trwałe przeszkody w wykonywaniu praw rodzicielskich,
- nadużywanie władzy rodzicielskiej,
- rażące zaniedbanie obowiązków.
Trwała przeszkoda w wykonywaniu praw rodzicielskich
Jedną z przyczyn, w wyniku której prawa rodzicielskie mogą zostać odebrane rodzicowi, jest zaistnienie trwałej przeszkody w ich wykonywaniu. Jest to sytuacja, w której rodzic nie może wykonywać swoich praw oraz obowiązków. Taką okolicznością może być emigracja (tylko w przypadku, w którym rodzic nie okazuje zainteresowania dziecku i nie utrzymuje z nim kontaktów), trwała choroba (związana z pobytem w placówce albo w zakładzie leczniczym), zaginięcie rodzica bądź odbywanie przez niego kary w więzieniu.
Nadużywanie władzy rodzicielskiej
Nadużywanie władzy rodzicielskiej to kolejny powód, którego skutkiem może być odebranie praw rodzicielskich. Co należy rozumieć pod tym pojęciem? Termin ten oznacza różnorakie działania, które są przejawem stosowania przemocy psychicznej oraz fizycznej wobec dziecka. Wśród tych działań można wymienić m.in. nakłanianie dziecka do spożywania alkoholu lub podejmowania działań niezgodnych z prawem, czy zmuszanie dziecka do pracy, która wykracza ponad jego możliwości oraz siły. Nadużywaniem władzy rodzicielskiej nazywamy również sytuację, w której jeden z rodziców nastawia wrogo dziecko wobec drugiego rodzica.
Rażące zaniedbanie obowiązków
Czym jest rażące zaniedbanie obowiązków? Pod tym terminem należy rozumieć takie działania jak porzucenie dziecka, jego głodzenie, narażenie go na utratę zdrowia oraz życia, nadużywanie alkoholu lub uchylanie się od świadczeń alimentacyjnych. Warto tutaj dodać, że nie każde zaniedbanie jest równe odebraniu praw rodzicielskich. To, czy finalnie zaniedbanie obowiązków będzie wiązało się z pozbawieniem rodzica jego praw, zależy od charakteru działań.
W jakiej sytuacji może nastąpić odebranie praw rodzicielskich?
Proces odebrania praw rodzicielskich zaczyna się w momencie, w którym drugi rodzic, szkoła albo prokurator wnoszą wniosek o wszczęcie postępowania. Jeśli wniosku nie składa rodzic, to mówimy o postępowaniu wszczętym z urzędu. Dopiero po przeprowadzeniu rozprawy zostaje wydane postanowienie.
Co jest istotne? Najważniejsze są dowody. Osoba, która domaga się pozbawienia praw rodzicielskich, musi z ich pomocą wyjaśnić, dlaczego wniosła taki wniosek. Sąd właściwy, który rozpoznaje sprawę, to sąd opiekuńczy zamieszkania osoby, której dotyczy postępowanie.
Co w momencie, gdy rodzic straci prawa rodzicielskie?
Odebranie praw rodzicielskich wiąże się z utratą prawa do uczestniczenia w procesie wychowywania dziecka. Rodzic, który zostanie pozbawiony praw, nie może decydować o przyszłości potomka. Dotyczy to zarówno kwestii jego edukacji, jak i zakresu leczenia.
Różnice między odebraniem praw rodzicielskich a ograniczeniem władzy rodzicielskiej
Odebranie praw rodzicielskich nie jest jedynym rozwiązaniem. Istnieje także możliwość ograniczenia przysługujących rodzicowi praw. Zawieszenie może dotyczyć sytuacji, w której występują poważne przeszkody, które uniemożliwiają bądź znacznie utrudniają rodzicowi wykonywanie władzy rodzicielskiej. Ograniczenie obowiązuje wyłącznie przez jakiś czas. W momencie, w którym przeszkody, które uniemożliwiały lub utrudniały wykonywanie władzy rodzicielskiej ustaną, wtedy zawieszenie przestaje mieć miejsce.
Zawieszenie praw rodzicielskich ma negatywne konotacje, choć w praktyce nie zawsze musi wiązać się z zaniedbaniem lub winą po stronie rodzica. Ograniczenie może nastąpić w dwóch sytuacjach:
- gdy dobro dziecka zostało zagrożone,
- kiedy rodzice są w separacji lub po rozwodzie.
Jeśli mamy do czynienia z pierwszą sytuacją, to mówimy o zawinionym ograniczeniu władzy rodzicielskiej – ma ono miejsce, gdy zachowanie rodzica zagraża bezpieczeństwu oraz zdrowiu dziecka. Z kolei sytuacja, w której władza jest ograniczona ze względu na to, że rodzice dziecka żyją osobno (albo są w separacji bądź po rozwodzie) oznacza niezawinione ograniczenie władzy rodzicielskiej. Dzieje się tak, kiedy rodzice nie potrafią porozumieć się w sprawie wychowania dziecka lub gdy władza jednego z rodziców jest ograniczona, a drugi nie może decydować samodzielnie o niektórych kwestiach. Powodem ograniczenia władzy rodzicielskiej może też być spora odległość zamieszkania. Jeśli jeden z rodziców mieszka za granicą to sąd może powierzyć władzę jednemu z rodziców, tym samym ograniczając drugiemu prawa. W takich okolicznościach rodzice wspólnie decydują o istotnych sprawach dziecka, na przykład o wyborze szkoły, sposobie leczenia czy wyjazdach, a w mniej ważnych kwestiach decyzję podejmuje rodzic z pełną władzą rodzicielską.
Odebranie lub pozbawienie władzy rodzicielskiej – o czym jeszcze warto pamiętać?
Odebranie praw rodzicielskich nie oznacza całkowitego odsunięcia rodzica od dziecka. Osoba, która została pozbawiona praw, nadal ma prawo do utrzymywania kontaktów z dzieckiem. Dzięki temu rodzic może nadal podtrzymywać i budować więź ze swoim potomkiem. Dodatkowo dziecko wciąż może dziedziczyć po rodzicu.
W sprawie finansów warto też pamiętać o tym, że odebranie lub ograniczenie praw rodzicielskich nie oznacza anulowania obowiązku płacenia alimentów. Dobrze jest również mieć na uwadze fakt, że decyzja sądu o pozbawieniu praw rodzicielskich nie musi być poprzedzona ograniczeniem władzy rodzicielskiej.
Zachęcamy do kontaktu z naszą kancelarią wszystkie osoby, które potrzebują pomocy w powyższej kwestii. Zapraszamy do kontaktu z radcą prawnym w Sosnowcu.
